Haxan 1922- Czarownice

Narysowane przez Paulę-moją córkę

 Benjamin Christensen to duński reżyser, aktor scenarzysta i śpiewak. W 1901 roku zaczął pobierać nauki w szkole aktorskiej. Wcześniej podczas studiów medycznych, uczył się śpiewu.  Pierwszy raz wystąpił na dużym ekranie w 1911 roku. Jako reżyser zadebiutował w 1914 roku w Danii.  Dzięki zastosowaniunowatorskich efektów świetlnych i nowoczesnej narracji, reżyser osiągnął światową sławę.
    Największym dziełem Christensena, do dziś uważanym za przełomowe, jest jego paradokument z 1922 roku Czarownica (Haxan). Nie zyskał ten film jednak popularności wśród masowej publiczności i po jego realizacji reżyser opuścił Szwecję i znalazł się w Niemczech, gdzie wyreżyserował trzy film. W 1925 roku wyjechał do Hollywood. Tworzył tam filmy zaliczane do nurtu późnego ekspresjonizmu, nimi również niestety, nie zdobył popularności wśród miejscowej publiczności. Wrócił więc do Danii, w której rozpoczął pracę w teatrze. Pod koniec lat trzydziestych zaczął tworzyć filmy w stylu realistycznym. Obraz Dzień rozwodu 1939 (Skilsmissens born)- przyniósł mu sukces kasowy.
Ostatni film nakręcił w 1942 roku, to Dama w jasnych rękawiczkach (Damen med de lyse Handsker). Był to  thriller szpiegowski, który okazał się totalną katastrofą.
  Po porażce całkowicie zrezygnował z reżyserii i podjął się prowadzenia kina na przedmieściach Kopenhagi. Resztę życia spędził w ukryciu.
*

Haxan jest zdecydowanie najbardziej znanym filmem Christensena, nie ma innego filmu niemego podobnego do niego. Reżyser podjął się w nim tematu, badającego przesądy związane z magią i okultyzmem na przestrzeni wieków.

Film powstał częściowo oparty na Malleus Maleficarum( Młot na czarownice).Tekst ten został po raz pierwszy opublikowany w 1487 roku i stał się znany jako podręcznik łowców czarownic. Był uważany za jedno z podstawowych kompendiów wiedzy o czarach, czarownicach i ich związkach z szatanem. Dzieło to było wielokrotnie wydawane- do 1520 roku ukazało się jego 13 edycji, a w latach 1574-1669 było ono wydawane aż 16 razy zarówno w krajach katolickich, jak i protestanckich. Christensen  studiował to dzieło przez kilka lat. Film Haxanjest więc efektem jego pracy- można zobaczyć w nim jak głupie przesądy czy nierozpoznanie choroby psychicznej, doprowadza do histerii polowania na czarownice. Film jest dokumentem, ale zawiera udramatyzowane sekwencje, które porównywalne są do horrorów.
 Opis filmu:
Część pierwsza przedstawia naukowe rozprawy nad postaciami demonów i czarownic w kulturze pierwotnej i średniowiecznej. Te wczesne uwarunkowania są dokumentowane licznymi fotografiami rzeźb, obrazów i drzeworytów. Ponadto  ukazywana jest tutaj średniowieczna koncepcja działania układu słonecznego i powszechnie akceptowanego obrazu ognia i piekła.
W części drugiej przedstawiona jest demonstracja średniowiecznych przesądów i wierzeń w czary i szatana- w tej roli wystąpił sam Christensen. Kuszenie przez diabła śpiących kobiet, i terroryzowanych przez te kobiety mnichów. Jest również kobieta, która zakupuje eliksir miłości od domniemanej czarownicy. Dziwnym trafem napój od razu podziałał. Pokazana jest też sekwencja jak to wiedźma śni o lataniu w powietrzu na miotle  oraz udział wiedźm w zgromadzeniach i dzikich tańcach z diabłem.  

całowanie diabła w "siedzenie" 

Część trzecia to opowieść o starszej kobiecie oskarżonej o rzucenie czarów na umierającego z rodziny. Narracja wykazuje, jak "leczono" kobiety podejrzane o czary przez władzę religijną, czasu średniowiecza. Stara kobieta po torturach, przyznaje się do zaangażowania w czary. Szczegółowo opisuje sabat czarownic, całowanie diabła w hmm... siedzenie, jako oddanie mu hołdu. Kobieta by się ocalić i dla zemsty, posuwa się nawet do tego, że podaje imiona innych czarownic- są to dwie kobiety z domu umierającego, które oskarżyły ją o czary. Ostatecznie ten mężczyzna umiera, a żona jego zostaje aresztowana jako czarownica, w momencie przyznania  się do tego, że fałszywie oskarżyła starszą kobietę.

W części czwartej skruszony mnich przyznaje się do tego, że uległ pokuszeniu i widzi ciągle piękną kobietę. Prosi brata o biczowanie go. Młoda kobieta zostaje aresztowana i podstępem uzyskane będzie jej przyznanie się do winy. Wiele kobiet zostało spalonych tylko dlatego, że się przyznały, win im nie udowodniono. Następnie pokazane są straszne narzędzia tortur i ich "zastosowanie"- kobiety po niewyobrażalnych cierpieniach, przyznawały się do wszystkiego.

W czasie średniowiecza, czasem wystarczyło być młodą ładną kobietą, by ktoś zawistny się znalazł, bo przecież tylko donos wystarczył, by była i wina. Nawet starą, brzydką, pomarszczoną, zgarbioną z wyglądu przypominającą i obecny obraz czarownicy.

Końcowa część filmu, ma na celu pokazanie, jak stare przesądy rozumiane są teraz. 

Christensen realizując ten film miał  głównie na celu stwierdzenie, że większość tych, którzy zostali oskarżeni o czary byli prawdopodobnie chorzy psychicznie, a w dzisiejszych czasach takie zachowanie jest interpretowane jako choroba. Akcja toczy się wokół sprawy lunatyczki i kleptomanki. Na ich przykładzie reżyser próbuje udowodnić, że takie zachowanie byłoby w średniowieczu traktowane jako demoniczne, natomiast w czasach współczesnych rozpoznaje się je jako schorzenie psychologiczne. Współczesne metody leczenia, to zimny prysznic w szpitalu  dla rozhisteryzowanych kobiet. W nowoczesnej instytucji takie rozwiązanie zastąpiło palenie na stosie. Mówiąc o współczesności mam  na myśli lata dwudzieste ubiegłego wieku, bo w tym czasie toczy się akcja filmu.

*

Po natrafieniu na kopię Malleus Maleficarum w berlińskiej księgarni, Christensen,  spędził przy niej dwa lata - 1919/21. Studiował żarliwie podręcznik, ilustracje rycin i traktaty o polowaniach na czarownice. Oryginalny afisz na premierze filmu zawierał długą bibliografię dzieła. Zamierzeniem Christensena było stworzenie zupełnie nowego filmu, a nie adaptacji literackiej fikcji. Był przeciwny realizacji takich filmów i starał się odnajdywać drogę do oryginalności. Realizacja filmu odbywała się głównie w nocy lub w zamkniętych pomieszczeniach, żeby utrzymać element grozy ciemności. Całkowity koszt filmu wyniósł około  1,5- 2 mln koron, co uczyniło film Haxan najdroższym skandynawskim niemym filmem w historii. Film mimo, że zdobył uznanie w Danii i Szwecji, to jednak został zakazany w Stanach Zjednoczonych i mocno ocenzurowany w innych krajach- za przedstawienie tortur, nagości i dewiacji seksualnych.

   Decydując się na oglądanie filmu widz powinien się nastawić na mocne sceny. Drastyczność niektórych jest na tyle duża, że nawet niektórzy współcześni widzowie będą odwracać oczy od ekranu.

                                                   źródło na podstawie, którego powstał wpis: wikipedia

*

Fragment filmu