Kazimierz Prószyński

          

Amerykański profesor fizyki, Edward W. Morley, nazwał go Kolumbem kinematografii, zaś sławny Louis Lumiere, ponoć w trakcie demonstrowania wynalezionego przez Prószyńskiego pleografu, oznajmił obecnym przy tej ceremonii:

Panowie, ten człowiek jest pierwszy w kinematografii, ja jestem drugi...”

                                 *

Kazimierz Prószyński od wczesnych lat  wykazywał zdolności do nauk ścisłych i pomysłowość techniczną. Podczas studiów w Belgii  wpadł na pomysł własnego aparatu filmowego -jeszcze przed ogłoszeniem patentu braci Lumiere- do zdjęć i projekcji, który ostatecznie skonstruował już po powrocie do Warszawy w 1895 roku i nazwał pleografem.  W 1898 skonstruował doskonalszy od niego biopleograf.  Dzięki osobnym pracom i ulepszeniu biopleografu zbudował pierwszą w historii maszynę używaną do wyświetlania publicznie reklam na ulicy lub ścianach wieżowców. 

Od 1896 roku wynalazca pracował nad zlikwidowaniem drgań obrazu podczas projekcji, będących prawdziwą plagą wczesnej kinematografii. Innym nie dającym mu spokoju problemem było przesyłanie obrazu na odległość, czyli telewizja. Prowadził w tej dziedzinie intensywne badania. W roku 1898 skonstruował urządzenie nazwane telefot.

Podobnie, jak należy się Prószyńskiemu zaszczytny tytuł pioniera polskiej kinematografii, tak też przysługuje mu niewątpliwie tytuł pioniera telewizji, i to w skali światowej. 

Pod koniec 1908 roku Prószyński przeniósł się z Belgii do Paryża. Francja była wówczas prawdziwą mekką filmowców.

Projektor Prószyńskiego został oceniony niezwykle pozytywnie, a z perspektywy dalszego rozwoju kinematografii uznany za pierwsze w dziejach osiągnięcie naukowe i konstrukcyjne o przełomowym dla rozwoju sztuki filmowej znaczeniu.

  W Polsce wynalazek Prószyńskiego przeszedł niemal bez echa, poza objawami niechęci polskich sfer mieszczańskich, która określała ówczesne filmy jako niemoralne i niegodne oglądania.

Jednocześnie koncern filmowy Gaumont przystąpił do masowej produkcji aparatów projekcyjnych według koncepcji Prószyńskiego, co spowodowało ich upowszechnienie we Francji i innych krajach europejskich. W latach 1907-1910 powstał następny wynalazek Kazimierza Prószyńskiego - pierwsza na świecie ręczna filmowa kamera zdjęciowa.

Publiczna demonstracja wynalazku wywołała szczególne zainteresowanie, bowiem urządzenie to powodowało  przewrót w technice i sztuce filmowej. Ta ręczna kamera pozwalała wykonywać zdjęcia filmowe w dowolnym miejscu i czasie.  Napędzana była sprężonym powietrzem. Operator nie musiał kręcić korbą, jak w przypadku wszystkich aparatów z tego okresu. Pozwoliło to na filmowanie w najtrudniejszych okolicznościach, na przykład z samolotów. Sprężone powietrze było pompowane do systemu  napędowego kamery (przed filmowaniem) prostą pompką podobną do tych, nadal stosowanych do pompowania kół rowerowych.

Krótko po tym wydarzeniu rozpoczęto w Anglii seryjne produkcję aeroskopów-tak urządzenie zostało nazwane.

  Egzamin przyszło zdawać ręcznym kamerom Prószyńskiego na polach bitew I wojny światowej, gdzie przy użyciu tych  kamer wojskowi operatorzy dokumentowali przebieg bojowych zmagań. Czynili to z wielkim poświęceniem,  zapominając o własnym bezpieczeństwie. Zdarzało się, że wykonując zdjęcia ginęli, co przysporzyło aeroskopom ponurą nazwę kamer śmierci. Równocześnie jednak skuteczność wykonywania zdjęć filmowych nawet w warunkach frontowych potwierdzała sprawność aparatu.

Powstanie i zastosowanie aeroskopu stało się impulsem do szybkiego doskonalenia ręcznych kamer filmowych, co było zasługą wielu konstruktorów.Pionierem pozostał jednak Kazimierz Prószyński.

Aeroskop wytwarzano na większą skalę w Wielkiej Brytanii, gdzie wynalazca znalazł się w roku 1911. Tu 22 czerwca nakręcił tym urządzeniem reportaż z uroczystości koronacyjnych króla Jerzego V. 

Kamera straciła na znaczeniu dopiero po wprowadzeniu filmu dźwiękowego. Główną tego przyczyną były szmery towarzyszące pracy urządzenia, które nagrywały się na ścieżkę dźwiękową.

  W 1922 roku próbował w Polsce zorganizować spółkę akcyjną dla produkcji "Oka". Był to amatorski   aparat  filmowy  o prostej konstrukcji, łatwy w obsłudze.Nie dało to jednak pożądanych rezultatów- przyczyną była nieustępliwa postawa Prószyńskiego, który obstawał przy niskiej cenie aparatu, dostępnej dla szerokich rzesz ludzi pracy. Dopiero w 1935 roku "Oko" zostało w Polsce zatwierdzone jako pomoc szkolna. W 1943 roku zaprojektował "autolektor" - tanie urządzenie mające umożliwić czytanie książek niewidomym. Dokumentacja tych ostatnich prac wynalazcy uległa, niestety, zniszczeniu podczas Powstania Warszawskiego.

W sierpniu 1944 roku Prószyński został zaaresztowany przez Niemców  i wysłany do obozu koncentracyjnego Gross-Rosen, a stamtąd do Mauthausen, gdzie zmarł w marcu 1945 roku.

*

   Studio Filmowe HARPOON FILMS przygotowuje obecnie produkcję fabularyzowanego filmu dokumentalnego o dramatycznych losach tego zapomnianego wynalazcy. 
Kazimierz Prószyński – geniusz nr 129957. Film o człowieku, który stworzył film, poniżej link do fragmentu tego filmu... 
kliknij  Kazimierz Prószyński

***

Jak widać wśród pionierów kina nie brakuje Polaków. Niedawno pisałam o Władysławie Starewiczu teraz o Kazimierzu Prószyńskim, który był jednym z pierwszych polskich realizatorów. 

W 1902 Kazimierz Prószyński realizował krótkie filmy inscenizowane- Powrót birbanta i Przygody dorożkarza– oba z Kazimierzem Junoszą-Stępowskim w roli głównej. W 1908 powstał pierwszy film fabularny Antoś po raz pierwszy w Warszawie. W stolicy jest nawet tablica upamiętniająca miejsce premiery tego filmu. Niżej fragment napisu:

W tym miejscu przy ul. Wierzbowej nr 9 odbyła się premiera pierwszego polskiego filmu fabularnego... 

  W tym samym roku czyli 1908 powstał także zaledwie ośmiominutowy film Pruska kultura, który jest obecnie najstarszym zachowanym polskim filmem. kliknij Pruska kultura

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918, nastąpił szybki rozwój kinematografii. Znacznie rozwinęła się wówczas sieć kin. W okresie kina niemego większość produkowanych filmów była adaptacjami dzieł rodzimej literatury. 

W 1930 powstał  polski film – Moralność pani Dulskiej, który rozpoczął epokę kina dźwiękowego w Polsce. Podobnie jak w czasach filmu niemego, znaczną część polskich filmów stanowiły ekranizacje literatury. Spośród filmów tego okresu na uwagę zasługują między innymi melodramaty: Znachor(1937)  i Wrzos (1938) . Okres międzywojenny jest także okresem powstawania licznych komedii, głównie muzycznych - Ja tu rządzę z 1939 jest jedną z nich.

Po wybuchu II wojny światowej polski przemysł filmowy przestał istnieć. We wrześniu 1939 obronę Warszawy filmował m.in. Roman Banach. Od początku okupacji rozpoczęto akcję bojkotu kin. Powstało słynne hasło "Tylko świnie siedzą w kinie", ponieważ kino okupacyjne władze niemieckie traktowały jako miejsce intensywnej propagandy. 

Wielu filmowców znalazło się poza granicami kraju, gdzie głównie przy armiach polskich lub rządzie w Londynie organizowali grupy zdjęciowe. Za granicą powstawały filmy patriotyczne, propagandowe, dokumentalne.

Powstanie Warszawskie filmowali między innymi Jerzy Zarzycki, Stefan Bagiński.

W 1943 filmowcy, którzy wcześniej pracowali w wytwórniach sowieckich, stworzyli Czołówkę Filmową Wojska Polskiego, realizującą kroniki i filmy dokumentalne. Po zakończeniu wojny Czołówka stała się pierwszym ośrodkiem produkcji filmowej w kraju.

Wojna i okupacja praktycznie zniszczyły polską kinematografię, zaś reżim komunistyczny, który objął władzę w Polsce z pomocą wojsk sowieckich, rozpoczął szybką jej odbudowę, licząc na wykorzystanie tej formy przekazu do celów propagandy służącej umacnianiu jego wpływów w polskim społeczeństwie.  Zwiększono liczbę kin a  liczba widzów niemal się podwoiła- porównując do czasu przedwojennego.

Po 1945 ...

Na początku tego okresu powstawały  filmy ambitne, przeważnie o tematyce wojenno-okupacyjnej. W 1947 wyemitowano pierwszy powojenny film fabularnyZakazane piosenki a Skarb o latach tuż powojennych w 1948 roku. Ten pierwszy opowiada o codzienności pod okupacją niemiecką oraz ukazuje niezłomność ducha polskiego narodu.  

Wraz z umacnianiem się władzy ludowej rosła cenzura i upadała jakość polskich filmów. Tak zresztą się działo we wszystkich krajach "demokracji ludowej". Na sztukę w tym okresie nałożono zadania propagandowe. Miały ukazywać rzeczywistość taką, jaką chciały ją widzieć władze. Odgórnie ustalone schematy treści filmów spowodowały, że film oderwał się, ze szkodą dla swojego artystycznego kształtu, od rzeczywistości. Ów wymuszony optymizm produkcji z tamtych lat kontrastował z obrazem kraju zniszczonego przez wojnę a przede wszystkim kontrastował z prawdziwymi odczuciami obywateli. Przykładowy taki film to Przygoda na Mariensztacie. 

Śmierć Józefa Stalina spowodowała przemiany w państwach "demokracji ludowej". Przejawiło się to złagodzeniem cenzury. Na ekranach polskich kin pojawiły po raz pierwszy w większej liczbie filmy zachodnie. Od 1955 pojawia się grupa młodych, utalentowanych reżyserów, których filmy trafiały w sedno uczuć i nastrojów polskiego społeczeństwa. Mowa między innymi o Andrzeju Wajdzie, którego film Kanał, po raz pierwszy przedstawił żołnierzy Armii Krajowej w pozytywnym świetle. Samo zaś Powstanie Warszawskie, którego pamięć do tej pory była wyszydzana, ukazane zostało z całym swym heroizmem.

Od 1960...

Największe  osiągnięcia polskiego filmu lat sześćdziesiątych to  produkcje historyczno-kostiumowe, będące zazwyczaj filmowymi adaptacjami klasycznych dzieł literatury polskiej. Największym powodzeniem cieszyły się między innymiKrzyżacy, Popioły czy Pan Wołodyjowski.

Sytuacja filmu współczesnego wyglądała w tym okresie nie najlepiej wskutek cenzury, która tłumiła swobodę twórczą scenarzystów i reżyserów. 

Od lat sześćdziesiątych duży wpływ na rozpowszechnianie twórczości filmowej, jak i na zdynamizowanie produkcji miała telewizja. Pod patronatem telewizji powstawało też wiele filmów, nowel filmowych oraz seriali. W 1965 powstały pierwsze polskie seriale telewizyjne, na przykład Wojna domowa Jerzego Gruzy.

Lata 70-te

Po okresie kryzysu, jaki przeżywało polskie kino pod koniec lat sześćdziesiątych, w następnym dziesięcioleciu dało się zauważyć pewne ożywienie. Odnowienie w kinie polskim polegało głównie na nowym stylu narracji i gry aktorskiej.  Nie sposób wymieniać wszystkich dzieł tego okresu, ale  wspomnę ,że powstały w tym czasie między innymi: Noce i dnie Jerzego Antczaka, Potop i TrędowataJerzego Hoffmana, czy Rejs Marka Piwowarskiego.

Z twórców filmów rozrywkowych, szczególnie komedii tego okresu największe uznanie zyskał Sylwester Chęciński, Stanisław Bareja, Jerzy Gruza.

Lata siedemdziesiąte to okres dalszego rozwoju filmów telewizyjnych, a zwłaszcza seriali- Chłopi, Janosik.  Warto też wspomnieć o spektaklach Teatru Telewizji, które kręcone były techniką filmową przez wybitnych filmowych reżyserów, a rozmachem niekiedy przewyższał filmy, zarówno telewizyjne jak i kinowe.

Lata 80-te 

Popularnością wśród widzów cieszyły się wówczas Wielki Szu Sylwestra Chęcińskiego oraz komedie Vabank czy Seksmisja Juliusza Machulskiego. 

Na całej niemal filmowej dekadzie lat osiemdziesiątych położył się cieniem stan wojenny. Nie dlatego nawet, że był szczególnie represyjny. Rzecz w tym, że film borykał się z  zaniechaniem, opóźnieniem, niespełnieniem. Prześmiewcza nazwa "półkowniki", kojarząca się z filmami położonymi na półkę, nie mogła zakryć dramatycznych losów ludzi i dzieł przez nich stworzonych.

W tych latach niespokojnych, podczas stanu wojennego powstał jeden  z najbardziej antykomunistycznych filmów  w historii PRL, i stał się bezpośrednią przyczyną rozwiązania zespołu "X" Andrzeja Wajdy. Premiera miała miejsce dopiero w roku 1989. Mowa o filmie Przesłuchanie ze świetną rolą Krystyny Jandy.

 po roku 1989...

Gwałtowna  przemiana ustrojowa po roku 1989, wbrew niektórym oczekiwaniom, nie spowodowała rewolucji w kinie polskim. Jednak  uwolnienie się od cenzury i wejście na obszar wolnego rynku miały duże znaczenie dla produkcji filmowej.

  Największy sukces odniosły Kroll i Psy Władysława Pasikowskiego. Psyporównywane były przez niektórych krytyków do kina moralnego. Artystyczna prowokacja reżysera spotkała się wówczas z  protestem głównie  ze strony środowisk solidarnościowych.  Powodzenie Psów u wielu młodych odbiorców tłumaczyło się ich brakiem złudzeń. Późniejsze filmy Pasikowskiego zostały jednak uznane za nieudane.
Sukces komercyjny odniósł też między innymi  film przedstawiający historię taksówkarza fałszywie oskarżonego o bycie mordercą na zlecenie - jest to  KilerJuliusza Machulskiego.

 I na tym zakończę  burzliwą historię filmu.

Teraz jak jest, każdy widzi...

***
ciekawostki:

   -W 1899 powstało w Łodzi przy ulicy Piotrkowskiej pierwsze stałe kino w Polsce zwane "Teatrem Żywych Fotografii" .

   -W 1854 roku bracia Freeman podjęli się eksperymentu z fotografią stereoskopową. W przyszłości rozwinięciem tej techniki będzie kino 3D.

   -  W 1860 roku powstaje pierwszy (zachowany) zapis dźwięku – kobieta śpiewająca piosenkę „Au Clair de la lune”.          

                          źródła: mt.com. ; wikipedia; 100latpolskiegofilmu, jeybi.republika;